ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ

Πλανητικό κρυφτό στον Ειρηνικό

Ολική έκλειψη Ηλίου σήμερα, αλλά εμείς δεν θα μπορέσουμε να τη χαρούμε. Λίγοι τυχεροί επιστήμονες όμως θα φτάσουν ως τη Νήσο του Πάσχα για να την απολαύσουν

ΤΟΥ ΧΑΡΗ ΒΑΡΒΟΓΛΗ | Κυριακή 11 Ιουλίου 2010

Σήμερα το βράδυ εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι θα παρακολουθήσουν τον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου στη Νότια Αφρική. Την ίδια ώρα μια μικρή ομάδα αστρονόμων, ερασιτεχνών και μη, θα έχει στραμμένη την προσοχή της σε ένα από τα σπάνια φυσικά φαινόμενα που συνδυάζουν ομορφιά, συναισθηματική φόρτιση και επιστημονικό ενδιαφέρον: μια ολική έκλειψη Ηλίου. Το γεγονός ότι η έκλειψη αυτή θα είναι ορατή μόνο από μια στενή λωρίδα του Νότιου Ειρηνικού, στην οποία βρίσκονται μόλις μερικά αραιοκατοικημένα νησάκια, προσδίδει στο φυσικό φαινόμενο και μια νότα εξωτικού τουριστικού χρώματος. Την έκλειψη θα παρακολουθήσουν και τρεις έλληνες αστρονόμοι, με τη βοήθεια ενός οργάνου που κατασκευάστηκε στην Ελλάδα.

Μία φορά στα 300 χρόνια! 
Μια έκλειψη Ηλίου αποτελούσε σε όλες τις εποχές ένα αξιοσημείωτο γεγονός, αν και όχι πάντα για τον ίδιο λόγο. Βέβαια μια ολική έκλειψη Ηλίου είναι κατ΄ αρχήν πολύ σπάνιο φαινόμενο, αφού σε συγκεκριμένο τόπο της Γης συμβαίνει κατά μέσο όρο μια φορά κάθε 300 χρόνια. Επομένως, αν δεν ταξίδευε κανείς με σκοπό να παρατηρήσει μια ολική έκλειψη Ηλίου, η μεγαλύτερη πιθανότητα είναι ότι δεν θα τύχαινε να παρακολουθήσει ούτε μία κατά τη διάρκεια της ζωής του. Πέρα όμως από αυτό το γεγονός, σε διάφορες εποχές η παρατήρηση των ηλιακών εκλείψεων είχε κάθε φορά διαφορετική σημασία. Στην αρχαιότητα είχε ενδιαφέρον, επειδή οι εκλείψεις θεωρούνταν θεϊκά σημάδια για την έκβαση σημαντικών γεγονότων. Στη συνέχεια οι εκλείψεις αποτέλεσαν αντικείμενο επιστημονικής μελέτης, με σκοπό να επιτευχθεί η πρόβλεψή τους. Τέλος επί πολλές εκατονταετίες αποτελούσαν τη μοναδική μέθοδο για την παρατήρηση του ηλιακού στέμματος, που αποτελεί την ανώτερη ατμόσφαιρα του Ηλίου. Τις τελευταίες δεκαετίες η επιστημονική αξία των ολικών ηλιακών εκλείψεων έχει μειωθεί σημαντικά, επειδή η παρατήρηση της μεγαλύτερης περιοχής του στέμματος γίνεται πια με τη βοήθεια ειδικών οργάνων, που ονομάζονται στεμματογράφοι, τοποθετημένων σε τεχνητούς δορυφόρους. Τώρα πια το μεγαλύτερο ποσοστό των παρατηρητών ηλιακών εκλείψεων αποτελείται από ερασιτέχνες αστρονόμους, που ταξιδεύουν μερικές φορές από την άλλη άκρη της Γης για να έχουν τη δυνατότητα να νιώσουν την πρωτόγνωρη συγκίνηση ενός τέτοιου γεγονότος.

Μοναδική για εφέτος
Μια έκλειψη Ηλίου προκαλείται από τη διέλευση της Σελήνης μεταξύ Γης και Ηλίου. Η διαδρομή της σκιάς της Σελήνης πάνω στην επιφάνεια της Γης καθορίζει τον χρόνο και τους τόπους από τους οποίους είναι ορατή η κάθε ηλιακή έκλειψη. Κάθε χρόνο γίνονται από δύο ως πέντε εκλείψεις Ηλίου, δεν είναι όμως όλες ολικές. Η μοναδική εφετινή ολική έκλειψη Ηλίου θα συμβεί σήμερα το βράδυ, σε μια σχεδόν ακατοίκητη περιοχή του Νότιου Ειρηνικού Ωκεανού. Το φαινόμενο θα αρχίσει στις 9.15, ώρα Ελλάδος, οπότε η σκιά της Σελήνης θα περάσει από το νησί Μangaia του νησιωτικού συμπλέγματος Cook. Στη συνέχεια η σκιά θα περάσει, διαδοχικά, από τα νησιά Μehetia και Αnaa της Ταϊτής, από το Αρχιπέλαγος Τuamotu της Γαλλικής Πολυνησίας και από τη Νήσο του Πάσχα. Το φαινόμενο θα τελειώσει δέκα λεπτά πριν από τα μεσάνυχτα, πάντα ελληνική ώρα, όταν η σκιά θα βρίσκεται στο νότιο άκρο Χιλής και Αργεντινής, στην Παταγονία.

Αν δεν υπήρχε το ενδιαφέρον των αστρονόμων, ερασιτεχνών και επαγγελματιών, την ολική αυτή έκλειψη θα παρακολουθούσαν μόνο οι λίγες χιλιάδες κάτοικοι των απομονωμένων νησιών που μόλις ανέφερα. Πολλές χιλιάδες επισκέπτες όμως αναμένεται να ταξιδέψουν στην περιοχή, όχι μόνο με αεροπλάνο σε όσα από τα νησιά έχουν αεροδρόμιο αλλά και με πλοία, συνδυάζοντας μια ευχάριστη κρουαζιέρα με την άνετη παρατήρηση του φαινομένου στην περιοχή της μέγιστης διάρκειας, που θα είναι 5 λεπτά και 20 δευτερόλεπτα. Οι περισσότεροι παρατηρητές θα συγκεντρωθούν στη Νήσο του Πάσχα, το ποίο συνδυάζει τρία σημαντικά στοιχεία: στοιχειώδη τουριστική υποδομή, σχετικά μεγάλη διάρκεια έκλειψης (4 λεπτά και 40 δευτερόλεπτα) και μικρή σχετικά απόσταση από τα πλησιέστερα διεθνή αεροδρόμια του Σαντιάγο και της Ταϊτής. Το επιστημονικό ενδιαφέρον για τη σημερινή ολική έκλειψη στηρίζεται εν μέρει και στο γεγονός ότι είναι η πρώτη μετά την περυσινή αναστροφή του ηλιακού μαγνητικού πεδίου. Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει κατά μέσο όρο κάθε 11 χρόνια και συνίσταται στην αλλαγή της πολικότητας του μαγνητικού πεδίου του Ηλίου: ο νότιος μαγνητικός πόλος γίνεται βόρειος και ο βόρειος νότιος. Κατά τη διαδικασία αυτή το μαγνητικό πεδίο αποκτά, για σύντομο χρονικό διάστημα, πολύπλοκη δομή, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση πολύπλοκων δομών στην ανώτερη ατμόσφαιρα του Ηλίου, το στέμμα, και στην αυξημένη μέση θερμοκρασία της κατώτερης ατμόσφαιράς του, τη χρωμόσφαιρα.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ

Με αυτόν τον διαφορικό φασματογράφο δικής του κατασκευής θα παρατηρήσει την έκλειψη ο ερασιτέχνης αστρονόμος Αριστείδης Βούλγαρης από τη Νήσο του Πάσχα

Την ολική έκλειψη του Ηλίου θα παρατηρήσουν από τη Νήσο του Πάσχα και τρεις έλληνες αστρονόμοι: ο Γιάννης Σειραδάκης από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης,ο Θανάσης Οικονόμου από το Ινστιτούτο Ενρίκο Φέρμι του Σικάγου και ο Αριστείδης Βούλγαρης, βιολιστής στην ορχήστρα του Δήμου Θεσσαλονίκης.Ο Αρ.Βούλγαρης,φανατικός ερασιτέχνης αστρονόμος και δραστήριο μέλος του Ομίλου Φίλων Αστρονομίας της συμπρωτεύουσας,είναι πολύ ικανός κατασκευαστής επιστημονικών οργάνων.Στη σημερινή έκλειψη θα χρησιμοποιήσει ένα νέο όργανο που έχει κατασκευάσει,ένανδιαφορικό φασματογράφο. Το όργανο αυτό δέχεται ως και τρεις κάμερες καταγραφής του ηλιακού φάσματος της κατώτερης ηλιακής ατμόσφαιρας,σε διαφορετικά μήκη κύματος.Σήμερα θα έχει προσαρμοσμένες δύο κάμερες, η μία από τις οποίες θα ανιχνεύει μια φασματική γραμμή του υδρογόνου και η άλλη μια φασματική γραμμή του μαγνησίου και μια του σιδήρου.Επειδή οι περιοχές που εκπέμπουν αυτές τις ακτινοβολίες βρίσκονται σε διαφορετικό ύψος από την επιφάνεια του Ηλιου αναμένεται ότι οι παρατηρήσεις θα συνεισφέρουν στην κατανόηση της δομής της κατώτερης ηλιακής ατμόσφαιρας,ειδικά μετά την πρόσφατη αναστροφή της πολικότητας του ηλιακού μαγνητικού πεδίου.

Ο κ. Χάρης Βάρβογλης είναι καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ.

Διαβάστε περισσότερα: http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&ct=33&artId=342482&dt=11/07/2010#ixzz0tLw15zm9