Πέμπτη 28 Απριλίου 2011

21 ερωτήσεις θεωρίας για τη Γ λυκείου


E1 Στα κάτω άκρα δύο κατακόρυφων ελατηρίων (1) και (2) με σταθερές k1 και k2 ισορροπούν σώματα με μάζες m1 και m2 αντιστοίχως με m1>m2. Τα ελατήρια παρουσιάζουν την ίδια επιμήκυνση. Απομακρύνουμε τα σώματα από τη θέση ισορροπίας του κατά την ίδια απόσταση d. Για τις ενέργειες των δύο ταλαντώσεων ισχύει η σχέση:

α. Ε1=Ε2            β. Ε1>Ε2           γ. Ε2>Ε1

Ε2 Σε ιδανικό κύκλωμα ηλεκτρικών ταλαντώσεων LC τη στιγμή που το φορτίο του πυκνωτή είναι το μισό του μέγιστου η ενέργεια του μαγνητικού πεδίου του πηνίου είναι το:
α. 25%               β. 50%                  γ. 75%
της ολικής ενέργειας του κυκλώματος.

Ε3 Σε μια φθίνουσα μηχανική ταλάντωση το πλάτος μειώνεται με το χρόνο σύμφωνα με τη σχέση Α=Α0e-Λt. Τη χρονική στιγμή t=0 το πλάτος είναι Α0 και τη t1=Τ, το πλάτος γίνεται Α1=Α0/2. Το πλάτος της ταλάντωσης τη χρονική στιγμή t2=4Τ θα είναι:
α. Α0/4                β. Α0/8                   γ. Α0/16

Ε4 Σώμα μάζας m κρεμασμένο από ελατήριο σταθεράς k κάνει εξαναγκασμένη ταλάντωση πλάτος Α και συχνότητας f1. παρατηρούμε ότι αν η συχνότητα του διεγέρτη αυξηθεί και γίνει f2 το πλάτος της εξαναγκασμένης ταλάντωσης είναι πάλι Α. Για να γίνει το πλάτος της εξαναγκασμένης ταλάντωσης μεγαλύτερο του Α, πρέπει η συχνότητα του διεγέρτη να είναι:

α. f>f2,                 β. f<f1                    γ. f1<f<f2

Ε5 Ταλαντωτής εκτελεί ταυτόχρονα δύο απλές αρμονικές ταλαντώσεις με εξισώσεις x1=0,8ημ(10t+π/2) και x2=0,6ημ(10t+3π/2) (SI) που εξελίσσονται στην ίδια διεύθυνση γύρω από το ίδιο κέντρο με την ίδια συχνότητα.
Ι. Το πλάτος της συνισταμένης ταλάντωσης είναι:           α. 1m             β. 0,2m            γ. 1,4m
ΙΙ. Η διαφορά φάσης μεταξύ συνισταμένης ταλάντωσης και της x1=f(t) είναι:

α. 0                               β. π rad                                 γ. π/2 rad

Ε6 Ταλαντωτής εκτελεί ταυτόχρονα δύο ΑΑΤ με συχνότητες f1=98Ηz και f2=102Ηz που εξελίσσονται γύρω από το ίδιο κέντρο, έχουν ίδιο πλάτος και ίδια διεύθυνση.
Ι. Ο ταλαντωτής μέσα σε 1s διέρχεται από τη θέση ισορροπίας του:                                                
α.  4φορές                      β. 100 φορές                        γ. 200 φορές

ΙΙ. Το πλάτος του ταλαντωτή μηδενίζεται μέσα σε χρόνο 1s:                                                     
α. 4φορές               β. 100 φορές                         γ. 200φορές

Ε7 Εγκάρσιο αρμονικό κύμα διαδίδεται σύμφωνα με την εξίσωση:
y=0,4ημ[πt/3 - 2πx/3+π/2], ( στο S.I).
 Το κύμα  θα φτάσει σε σημείο, Σ, με xΣ=12m, (η αρχή του άξονα έχει x=0) τη χρονική στιγμή:
α. 45s                      β. 24s                    γ. 22,5s


Ε8 Μια πηγή αρμονικής διαταραχής Ο βρίσκεται στην αρχή του άξονα διάδοσης Οx του κύματος και έχει x0=0. Το κύμα διαδίδεται κατά τη θετική φορά του άξονα. Το σημείο Ο ταλαντώνεται με εξίσωση απομάκρυνσης,  y=Αημ(ωt+π/2). Κάποια χρονική στιγμή t σημείο Μ του άξονα Οx  βρίσκεται στη θέση y=+Α. Την ίδια στιγμή άλλο σημείο Λ του ίδιου άξονα  του οποίου η φάση προηγείται της φάσης του Μ κατά 5π/3 θα βρίσκεται σε θέση:

α. y=0                    β. y=+Α               γ. y=-Α                 δ. y=+Α/2

Ε9 Σε μια τεντωμένη χορδή διαδίδονται ταυτόχρονα δύο αρμονικά κύματα. Η εξίσωση του ενός κύματος είναι y1=Αημ2π(t-2x). Αν η χορδή μένει συνεχώς ακίνητη τότε η εξίσωση του άλλου κύματος είναι:
α. y2=Αημ2π(t+2x)                                 γ. y2=Αημ2π(t+2x+0,5)
β. y2=Αημ2π(t-2x+0,5)                          δ. y2=Αημ2π(t-2x+0,25)

Ε10 Δύο πηγές κυμάτων Π1, Π2 παράγουν πάνω στην ελεύθερη επιφάνεια υγρού εγκάρσια μηχανικά κύματα. Οι εξισώσεις απομάκρυνσης των πηγών είναι y1=Αημωt και y2=Αημ(ωt+φ). Αν στη μεσοκάθετο του ευθυγράμμου τμήματος Π1Π2 όλα τα σημεία παραμένουν διαρκώς ακίνητα, τότε η τιμή της γωνίας φ είναι:
α. φ=π                       β. φ=π/2                    γ. φ=0


E11 Στην επιφάνεια του υγρού δημιουργούμε κύματα που προέρχονται από την πηγή Π και φτάνουν στον ανιχνευτή Α είτε απευθείας είτε μέσω ανάκλασης στον καθρέπτη Κ. Τα κύματα έχουν μήκος κύματος λ. Ο καθρέπτης ξεκινάει από το μέσον Μ της απόστασης ΠΑ και όταν φτάνει στη θέση Β, ο ανιχνευτής καταγράφει ελάχιστο. Τότε η απόσταση ΠΒ είναι 4m. Ο καθρέπτης συνεχίζει και όταν φτάνει στο σημείο Γ στο οποίο ΠΓ=5m ο ανιχνευτής καταγράφει το αμέσως επόμενο ελάχιστο. Το μήκος κύματος είναι:
α. λ=2m          β. λ=4m                  γ. λ=8m

Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.


Ε12 Τα άκρα μιας χορδής μήκους l=2m είναι στερεωμένα σε ακλόνητα σημεία. Δύο κύματα που διαδίδονται στη χορδή με μήκος κύματος λ=0,5m συμβάλουν και δημιουργούν στάσιμο κύμα.
Ι. Ο αριθμός των δεσμών που έχουν δημιουργηθεί πάνω στη χορδή είναι:
α. 5            β. 7           γ. 9

ΙΙ. Αν η ταχύτητα διάδοσης των κυμάτων είναι υ=103m/s και δημιουργούνται συνολικά 6 δεσμοί πάνω στη χορδή η τιμή της συχνότητας με την οποί ταλαντώνεται η χορδή πρέπει να είναι:
α. 1000Ηz              β. 1250Ηz               γ. 1500Ηz

Ε13 Η ένταση του ηλεκτρικού πεδίου ενός ηλεκτρομαγνητικού κύματος δίνεται από την εξίσωση Ε=3·10-2ημπ(1015t-2·107x) (SI).
Ι. Το κύμα διαδίδεται:              α. Στο κενό                β. Στον αέρα             γ. Σε άλλο υλικό
ΙΙ. Η ένταση του μαγνητικού πεδίου δίνεται από τη σχέση:
α. Β=6·10-10ημπ(1015t-2.·107x) (SI)          βΒ=10-10ημπ(1015t-2·107x) (SI)
ΙΙΙ. Αυτό το ηλεκτρομαγνητικό κύμα ανήκει στα:     α. Υπεριώδες,    β. Ορατό,  γ. Μικροκύματα


Ε14 Η απόσταση μεταξύ του άξονα των πίσω τροχών και του άξονα των μπροστινών τροχών ενός αυτοκινήτου είναι 3m. Το βάρος του αυτοκινήτου κατανέμεται κατά 55% στους πίσω τροχούς και κατά 45% στους μπροστινούς. Το κέντρο βάρους του αυτοκινήτου βρίσκεται σε απόσταση x πίσω από το μπροστινό άξονα:
α. x=1,5m                 β.  x=1,65m                  γ. x=1,45m              

Ε15 Κύβος (1) και σφαίρα (2) ίδιας μάζας με μικρές διαστάσεις αφήνονται από το ίδιο ύψος δύο κεκλιμένων επιπέδων. Ο κύβος ολισθαίνει χωρίς τριβής και η σφαίρα κυλίεται χωρίς να ολισθαίνει.
Ι. Για τις κινητικές ενέργειες με τις οποίες φτάνουν στη βάση του κεκλιμένου επιπέδου ισχύει:
α. Κ1=Κ2            β. Κ1>Κ2              γ. Κ1<Κ2
ΙΙ. Για τις ταχύτητες με τις οποίες φτάνουν στη βάση του κεκλιμένου επιπέδου ισχύει:
α. υ1=υ2            β. υ1>υ2                  γ. υ1<υ2
ΙΙΙ. Αν τα κέντρα μάζας τους διανύουν ίσα διαστήματα μέχρι να φτάσουν στη βάση, τότε για τους χρόνους που χρειάστηκαν για να φτάσουν στη βάση ισχύει:
α. t1=t2          β. t1>t2             γ. t2>t1

Ε16 Διάπυρη σφαίρα πέφτει κατακόρυφα μέσα σε σταθερό βαρυτικό πεδίο ενώ ταυτόχρονα περιστρέφεται. Επειδή ψύχεται, συστέλλεται και η ακτίνα της μειώνεται, ενώ η μάζα και το σχήμα μένουν τα ίδια. Οι τριβές με τον αέρα θεωρούνται αμελητέες.
α. Πως μεταβάλλεται η στροφορμή της σφαίρας;
β. Πως μεταβάλλεται η γωνιακής της ταχύτητα;
γ. Διατηρείται ή όχι η μηχανική ενέργεια της σφαίρας;
δ. Πως μεταβάλλεται η κινητική ενέργεια λόγω περιστροφής της σφαίρας;

Ε17 Ομογενής δίσκος και λεπτό στεφάνι με ίδια μάζα και ακτίνα δέχονται τις ίδιες ροπές και περιστρέφονται γύρω από τον κύριο άξονα περιστροφής τους, με την ίδια φορά, ξεκινώντας από την ηρεμία. Μετά από μια περιστροφή:
α. Αποκτούν τις ίδιες γωνιακές ταχύτητες.
β. Ο δίσκος θα έχει αποκτήσει μεγαλύτερη κινητική ενέργεια.
γ.  Το στεφάνι θα αποκτήσει μεγαλύτερη γωνιακή ταχύτητα.
δ. Ο δίσκος θα αποκτήσει μικρότερη στροφορμή.  

Ε18 Σωματίδιο μάζας m1, ταχύτητας υ1, συγκρούεται μετωπικά και ελαστικά με ακίνητο πυρήνα μάζας m2. Μετά την κρούση το σωματίδιο ανακλάται με ταχύτητα, μέτρου, V1=1/3.
Ι. Ο λόγος των μαζών των δύο σωμάτων, m1/m2 είναι:
α. 1/5                          β. 1/4                          γ. 5
ΙΙ. Το κλάσμα της κινητικής ενέργειας του σωματιδίου που μεταφέρθηκε στον πυρήνα είναι ΔΚ11
α. 1/5                            β. 5/9                        γ. 4/5

Ε19 Τρένο Α κινείται με σταθερή ταχύτητα υ1 και κατευθύνεται προς το σταθμό όπου βρίσκεται ακίνητο τρένο, Β. Οι σειρήνες των δύο τρένων είναι πανομοιότυπες και εκπέμπουν ήχους ίδιας συχνότητας, fs. Κάθε μηχανοδηγός ακούει δύο ήχους των οποίων οι συχνότητες διαφέρουν λίγο μεταξύ τους, οπότε ακούει διακροτήματα. Ποιος από τους δύο μηχανοδηγούς αντιλαμβάνεται περισσότερα διακροτήματα στη μονάδα του χρόνου;

α. του τρένου, Α.                     β. του τρένου, Β.

Ε20 Πηγή (S) εκπέμπει ήχο μήκους κύματος λ με χρονική διάρκεια εκπομπής Δt. Παρατηρητής Α  πλησιάζει με σταθερή ταχύτητα προς την ακίνητη πηγή.
I. Το μήκος κύματος λΑ, που αντιλαμβάνεται ο παρατηρητής είναι:
α. λΑ< λ                       β. λΑ > λ                      γ. λΑ=λ
ΙΙ.  Η χρονική διάρκεια, ΔtΑ, του ήχου που ακούει ο παρατηρητής είναι:
α. ΔtΑ=Δt                   β. ΔtΑ>Δt                     γ. ΔtΑ<Δt

E21 Μια ακίνητη ηχητική πηγή S εκπέμπει στον αέρα ήχο συχνότητα fs. Ένας παρατηρητής Α απομακρύνεται από την πηγή με ταχύτητα μέτρου υΑ, ενώ ένας παρατηρητής, Β πλησιάζει την πηγή με σταθερή ταχύτητα μέτρου υΒ=Α. Ο λόγος των συχνοτήτων που αντιλαμβάνονται οι δύο παρατηρητές είναι fΑ/fΒ=16/19. Αν η ταχύτητα του ήχου στον αέρα είναι υ=340m/s, τότε το μέτρο της ταχύτητας του παρατηρητή Α είναι:

α. 20m/s                β. 17m/s               γ. 15m/s

Κυριακή 17 Απριλίου 2011

Επαναληπτικό διαγώνισμα 1- Φυσική κατεύθυνσης Γ λυκείου




ΘΕΜΑ 1ο:
Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ερωτήσεις 1-4 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

1.1 Κύλινδρος αφήνεται ελεύθερος από σημείο κεκλιμένου επιπέδου και καθώς  κατεβαίνει κυλίεται χωρίς να ολισθαίνει. Κατά την κάθοδό του:
α. η στορφορμή του μένει σταθερή.
β. ο ρυθμός μεταβολής της κινητικής του ενέργειας είναι σταθερός.
γ. ο λόγος της κινητικής ενέργειας μεταφοράς προς την κινητική ενέργεια περιστροφής είναι σταθερός.
δ. ο ρυθμός μεταβολής της στροφορμής αυξάνεται.

1.2 Κύκλωμα πηνίου, πυκνωτή και ωμικής αντίστασης R εκτελεί φθίνουσες ηλεκτρικές ταλαντώσεις με σταθερή περίοδο.
α. το άθροισμα της ενέργειας του ηλεκτρικού πεδίου του πυκνωτή και της ενέργειας μαγνητικού πεδίου του πηνίου διατηρείται σταθερό.
β. το μέγιστο φορτίο του πυκνωτή διατηρείται σταθερό.
γ. αν η ωμική αντίσταση R μειωθεί οι ταλαντώσεις θα σβήνουν πιο γρήγορα.
δ. αν η ωμική αντίσταση αυξηθεί, τότε θα αυξηθεί και η περίοδος των ταλαντώσεων.

1.3 Χορεύτρια του καλλιτεχνικού πατινάζ καθώς περιστρέφεται χωρίς να δέχεται εξωτερικές ροπές, απλώνει τα χέρια της. Τότε:
α. η ροπή αδράνειας αυξάνεται και η κινητική ενέργεια περιστροφής μειώνεται.
β. η στροφορμή διατηρείται σταθερή και η γωνιακή ταχύτητα αυξάνεται. 
γ. η ροπή αδράνειας μειώνεται και ο ρυθμός μεταβολής της στροφορμής αυξάνεται.
δ. η κινητική της ενέργεια περιστροφής αυξάνεται.

1.4 Σε ένα ηλεκτρομαγνητικό κύμα το ηλεκτρικό και το μαγνητικό πεδίο.
α. ταξιδεύουν με την ίδια ταχύτητα σε κάθε μέσο διάδοσης.
β. έχουν διαφορά φάσης ίση με μηδέν κοντά στην κεραία εκπομπής του.
γ. έχουν λόγο, Β/Ε=c.
δ. μεταφέρουν ενέργεια ηλεκτρικού και μαγνητικού πεδίου αντίστοιχα.         

1.5 Στις παρακάτω προτάσεις γράψτε «Σωστό» δίπλα στο γράμμα της πρότασης που θεωρείτε σωστή και «Λάθος» στη λανθασμένη.
α. Όταν ένας παρατηρητής πλησιάζει μια ακίνητη ηχητική πηγή, το μήκος κύματος του ήχου που ακούει ο παρατηρητής είναι μεγαλύτερο από αυτό που εκπέμπει η πηγή.
β.  Αν ένα αυτοκίνητο κινείται με σταθερή ταχύτητα προς την Ανατολή τότε το διάνυσμα της γωνιακής  ταχύτητας των τροχών του έχει κατεύθυνση προς το Βορρά.
γ. Σε μια ελαστική κρούση δύο σωμάτων το άθροισμα των μεταβολών ορμής των δύο σωμάτων είναι ίσο με το μηδέν.
δ. Ένα σύνθετο κύμα θεωρείται ως αποτέλεσμα επαλληλίας ενός αριθμού αρμονικών κυμάτων με επιλεγμένα πλάτη και μήκη κύματος.
ε. Η σταθερά απόσβεσης b εξαρτάται από τις ιδιότητες του μέσου και από τη μάζα, το μέγεθος και το σχήμα του σώματος που ταλαντώνεται.    

Μονάδες (5x5=25)

ΘΕΜΑ 2ο

2.1 Κύλινδρος με ροπή αδράνειας Ι=mR2/2 ανεβαίνει κεκλιμένο επίπεδο γωνιάς κλίσης φ=300 όπως στο σχήμα, με την επίδραση σταθερής δύναμης  F=mg, που ασκείται στο σημείο Α και είναι παράλληλη στο κεκλιμένο. Για να κυλίεται χωρίς να ολισθαίνει θα πρέπει ο συντελεστής στατικής τριβής να έχει τιμές
 
          


2.2 Δύο πηγές κυμάτων Π1, Π2 παράγουν πάνω στην ελεύθερη επιφάνεια υγρού εγκάρσια μηχανικά κύματα. Οι εξισώσεις απομάκρυνσης των πηγών είναι y1=Αημωt και y2=Αημ(ωt+φ). Αν στη μεσοκάθετο του ευθυγράμμου τμήματος Π1Π2 όλα τα σημεία του υγρού έχουν μετά τη συμβολή πλάτος ταλάντωσης, ίσο με Α, τότε η τιμή της γωνίας φ είναι:
α. φ=π                       β. φ=2π/3                    γ. φ=0

 
2.3  Το κύκλωμα αρχίζει να ταλαντώνεται αμείωτα τη χρονική στιγμή t=0 με εξίσωση ηλεκτρικού φορτίου του πυκνωτή q=Qσυν(ωt) και εξίσωση έντασης ρεύματος i=-Ιημ(ωt). Στο διπλανό σχήμα φαίνεται η πολικότητα του πυκνωτή και η φορά του ρεύματος κάποια χρονική στιγμή t στην οποία ισχύει για τις τιμές ενέργειας ηλεκτρικού και μαγνητικού πεδίου, η σχέση UE/UB=1/3. Η τιμή του φορτίου του πυκνωτή και της έντασης του ρεύματος που διαρρέει το πηνίο την ίδια χρονική στιγμή είναι:
                                                                                                                            (Μονάδες 10,8,7)

ΘΕΜΑ 3ο  
             
Το σώμα (Σ) του σχήματος έχει μάζα Μ και είναι δεμένο στην άκρη κατακόρυφου ελατηρίου σταθεράς k=400Ν/m, η άλλη άκρη του οποίου είναι στερεωμένη ακλόνητα. Το σώμα κάνει απλή αρμονική ταλάντωση με πλάτος Α και τη χρονική στιγμή t0=0 διέρχεται από τη θέση x=+x1 με ταχύτητα, υ=υ1 και φορά προς τα κάτω. Την ίδια χρονική στιγμή συγκρούεται ελαστικά και κεντρικά με σφαίρα  (σ) μάζας m=2kg η οποία είναι αρχικά ακίνητη στη θέση αυτή. Η χρονική εξίσωση της ταχύτητας ταλάντωσης του σώματος (Σ) μετά την κρούση είναι V1=10συν(10t+π/3) (SI). Ως αρχή της νέας ταλάντωσης θεωρούμε τη χρονική στιγμή t=0 που έγινε και η κρούση, τη διάρκεια της οποίας θεωρούμε αμελητέα. Ως θετική θεωρούμε τη φορά προς τα κάτω για τις ταλαντώσεις του σώματος Σ, πριν και μετά την κρούση. Να υπολογιστούν:
α. Το μέτρο της ταχύτητας του σώματος Σ μόλις πριν την κρούση.
β. Το μέτρο της ταχύτητας του σώματος σ αμέσως μετά την κρούση.
γ. Το πλάτος, Α, της ταλάντωσης του σώματος (Σ) πριν  την κρούση.
δ. Το ρυθμό μεταβολής της κινητικής ενέργειας του σώματος (σ), αμέσως μετά την κρούση,
ε. Το έργο της δύναμης επαναφοράς των ταλαντώσεων μετά την κρούση, από τη χρονική στιγμή t=0 μέχρι τη χρονική στιγμή που το σώμα Σ φτάνει στη μέγιστη θετική του απομάκρυνση για πρώτη φορά.
Δίνεται g=10m/s2.
                                                                                                                               Μονάδες ( 5x5=25)
ΘΕΜΑ 4ο:
Άκαμπτη ομογενής ράβδος ΑΓ με μήκος L=2m και μάζα Μ=4kg έχει το άκρο της Α αρθρωμένο και ισορροπεί έτσι ώστε να σχηματίζει με την κατακόρυφο γωνία κλίσης φ, ( ημφ=0,8, συνφ=0,6)  Στο σημείο Δ δένεται με νήμα και ισχύει ΑΔ=L/3. Το νήμα συνδέεται με σώμα μάζας m2=1kg που ισορροπεί σε λείο οριζόντιο επίπεδο και με τη βοήθεια δεύτερου νήματος που είναι τυλιγμένο στο αυλάκι ακτίνας r=0,1m της τροχαλίας. Στο εξωτερικό αυλάκι της τροχαλίας ακτίνας R είναι τυλιγμένο νήμα που φέρει σώμα m1=4kg που ισορροπεί. Η τροχαλία έχει Ι=0,63kgm2. Για τη ράβδο δίνεται ΙΚ=ΜL2/12 και g=10m/s2.
 Κατά τη διάρκεια της ισορροπίας του συστήματος να βρεθούν:
α. Οι τάσεις και των τριών νημάτων.
β. Η ακτίνα R.
Τη χρονική στιγμή t=0 κόβουμε το νήμα στο σημείο Δ. Να υπολογίσετε:
γ. Τη γωνιακή επιτάχυνση της ράβδου τη στιγμή που κόβεται το νήμα.
δ. Τις επιταχύνσεις των δύο σωμάτων m1 και m2.
ε. Τη στιγμή που το σώμα m1 θα έχει πέσει κατά h=1m να υπολογίσετε το ρυθμό μεταβολής κινητικής ενέργειας του m1.
Δίνεται g=10m/s2
                                                                                                                                 Μονάδες (5x5=25),

Τετάρτη 6 Απριλίου 2011

Λιώσιμο πάγων, ρεύμα κόλπου και κλιματική αλλαγή



Μια σειρά άρθρων που δείχνουν πως η υπερθέρμανση και το λιώσιμο των πάγων στον αρκτικό κύκλο δημιουργεί σημαντικές μεταβολές στο κλίμα του βόρειου ημισφαίριου.
από το in.gr

Η τήξη των πάγων στην Αρκτική «απειλεί το Ρεύμα του Κόλπου και το κλίμα»

Λονδίνο, Ηνωμένο Βασίλειο
Επιστήμονες που μελετούν το λιώσιμο των πάγων υποστηρίζουν ότι υπάρχει μεγάλη αύξηση της ποσότητας επιπλέοντος ψυχρού ύδατος στον Αρκτικό Ωκεανό το οποίο υπάρχει περίπτωση να διεισδύσει ξαφνικά στον Ατλαντικό Ωκεανό ανατρέποντας τις ισορροπίες. 
Ο φόβος είναι να επηρεάσει το θερμό Ρεύμα του Κόλπου που ρυθμίζει το κλίμα στην Βόρειο Αμερική και την Ευρώπη προστατεύοντας τις από το να παγώσουν. Το θερμό Ρεύμα του Κόλπου ή Ρεύμα του Κόλπου του Μεξικού είναι ένα ισχυρό και θερμό ρεύμα που δημιουργείται στη θάλασσα της Καραϊβικής.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, τις δύο τελευταίες δεκαετίες οι ποσότητες του νερού που προέρχεται από λιώσιμο των πάγων στον Αρκτικό Ωκεανό έχουν αυξηθεί κατά 20%. Η εισροή του νερού αυτού στον Ατλαντικό μπορεί να μεταβάλει την κυκλοφορία των ωκεάνιων ρευμάτων.

Γιγάντια λίμνη νερού στη μέση του ωκεανού

Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η αύξηση των ποσοτήτων γλυκού ύδατος στον Αρκτικό Ωκεανό προέρχεται από το μόνιμο στρώμα πάγου σε Σιβηρία και Καναδά που τα τελευταία χρόνια λιώνει με επιταχυνόμενο ρυθμό. Το νερό ταξιδεύει μέσα σε ποτάμια και χύνεται τελικά στον Αρκτικό Ωκεανό. Οι επιστήμονες εντόπισαν σε μια περιοχή του Αρκτικού Ωκεανού δυτικά της Γροιλανδίας μια μάζα φρέσκου νερού μεγέθους 7.500 χιλιάδων κυβικών χιλιομέτρων που αντιστοιχεί σε ποσότητα νερού διπλάσια από εκείνη της λίμνης Βικτόρια, της μεγαλύτερης λίμνης στην αφρικανική ήπειρο. Η «λίμνη» αυτή γλυκού νερού επιπλέει επάνω στο πυκνότερο θαλασσινό νερό και συγκρατείται στη θέση της με τη βοήθεια κυκλικού συστήματος ανέμων.

«Είναι γνωστό από παλιά ότι η εισροή ακόμη και μικρών ποσοτήτων γλυκού νερού στον ωκεανό μπορούν να προκαλέσουν απότομες μεταβολές της ροής των ρευμάτων που καθορίζουν το κλίμα. Μπορούμε λοιπόν να φανταστούμε τι μπορεί να συμβεί αν αυτές οι τεράστιες ποσότητες γλυκού νερού εισρεύσουν στον Ατλαντικό. Νομίζω ότι θα πρέπει να παρακολουθούμε πολύ στενά το Ρεύμα του Κόλπου από εδώ και πέρα» δήλωσε στον Independent ο Μπέντζαμιν Ράμπε του Ινστιτούτου Θαλάσσιων και Πολικών Ερευνών Άλφρεντ Βέγκενερ στην Γερμανία που είναι ένας από τους 17 ευρωπαϊκούς επιστημονικούς φορείς που συνεργάζονται στην παρακολούθηση της εισροής γλυκού νερού στον Αρκτικό Ωκεανό.



Το Ρεύμα του Κόλπου επιβραδύνεται, η Ευρώπη απειλείται με απότομη ψύξη
Λονδίνο
Το θερμό ρεύμα στον Ατλαντικό που καθιστά πιο ήπιο το κλίμα της δυτικής Ευρώπης έχει αρχίσει να επιβραδύνεται, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο ολόκληρη η ήπειρος να περάσει απότομα σε παγετώδη περίοδο, εκτιμούν Βρετανοί ερευνητές.
Όργανα που έχουν τοποθετηθεί σε διάφορα σημεία του Ατλαντικού δείχνουν ότι το Ρεύμα του Κόλπου (Gulf Stream), που μεταφέρει στην Ευρώπη θερμότητα από τους τροπικούς, έχει επιβραδυνθεί κατά περίπου 30% από το 1992 έως σήμερα, αναφέρει η ομάδα στο περιοδικό Νature.
Η μεταβολή αυτή δεν βρίσκεται σε συμφωνία με τον φυσικό κύκλο των 70 ετών που ακολουθεί το ρεύμα, και οι επιστήμονες δεν αποκλείουν την πλήρη διακοπή του ρεύματος τις προσεχείς δεκαετίες. Η διακοπή αυτή θα μπορούσε να μειώσει τη μέση θερμοκρασία της Ευρώπης κατά 5 έως 10 βαθμούς.
Στο σενάριο αυτό, ή μάλλον στην πιο ακραία του εκδοχή, είχε βασιστεί η ταινία Η Επόμενη Ημέρα, στην οποία το ανθρωπογενές φαινόμενο του θερμοκηπίου οδηγεί ξαφνικά τον πλανήτη σε παγετώδη περίοδο.
Κυλιόμενος ιμάντας θερμότητας
Το Ρεύμα του Κόλπου ξεκινά στην Καραΐβική και μεταφέρει θερμό νερό προς τα βοριοανατολικά μέσω του Βόρειου Αντλαντικού. Στο γεωγραφικό πλάτος της Πορτογαλίας, το ρεύμα χωρίζεται στα δύο. Ο ένας κλάδος κινείται νότια και επιστρέφει στους τροπικούς, ενώ ο άλλος συνεχίζει βορειοανατολικά και φτάνει έχρι τη Γροιλανδία.
Στο στάδιο αυτό το ρεύμα έχει απελευθερώσει σχεδόν όλο το πλεόνασμα θερμότητας, «γλυκαίνοντας» το κλίμα της δυτικής Ευρώπης. Καθώς το νερό ψύχεται, η πυκνότητά του αυξάνει, οπότε το ρεύμα βυθίζεται μέχρι τον ωκεάνιο πυθμένα και αρχίζει να ακολουθεί την αντίστροφη πορεία προς τις ανατολικές ακτές της Αμερικής.
Ο Δρ Χάρι Μπράιντεν και οι συνεργάτες του στο βρετανικό Εθνικό Κέντρο Ωκεανογραφίας εξέτασαν τη ροή του ρεύματος επιστροφής στον πυθμένα του Α, χρησιμοποιώντας όργανα που έχουν τοποθετηθεί σε μια γραμμή ανάμεσα στα Κανάρια Νησιά και τις Μπαχάμες.
Διαπίστωσαν ότι το ρεύμα έχει αλλάξει από παλαιότερες μελέτες τη δεκαετία του 1950, του 1980 και του 1990. Με βάση τη ροή του ρεύματος επιστροφής, οι ερευνητές εκτιμούν ότι το Ρεύμα του Κόλπου έχει μειωθεί κατά 30%. Η ανάλυση μετρήσεων που είχαν συγκετρωθεί από την αμερικανική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας επιβεβαίωσε το φαινόμενο και αποκάλυψε ότι το μεγαλύτερο τμήμα της μεταβολής είχε συμβεί τη δεκαετία του 1990.
Ο μηχανισμός του φαινομένου παραμένει άγνωστος. Ίσως η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη λόγω της παγκόσμιας θέρμανσης επιτάχυνε το λιώσιμο των πάγων στην Αρκτική, με αποτέλεσμα να μειωθεί τοπικά η αλατότητα του ωκεανού. Η μειωμένη αλατότητα σημαίνει και μειωμένη πυκνότητα, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται η βύθιση του ρεύματος και η επιστροφή του στην Καραΐβική.
Αν και το ενδεχόμενο απότομης ψύξης στην Ευρώπη δεν μπορεί να αποκλειστεί, πολλοί επιστήμονες παραμένουν επιφυλακτικοί ως προς την ερμηνεία των αποτελεσμάτων.
Η μεταβολή στο Ρεύμα είναι τόσο έντονη ώστε θα έπρεπε να είχε μειώσει τη θερμοκρασία στη Βρετανία και τη Σκαανδιναβία κατά έναν με δύο βαθμούς Κελσίου. «Αυτό δεν το έχουμε δει ακόμα» σχολιάζει στο περιοδικό New Scientist ο Ρίτσαρντ Γουντ, επικεφαλής του Κέντρου Έρευνας Κλίματος Hudley της βρετανικής μετεωρολογικής υπηρεσίας.
Ο ερευνητής δεν αποκλείει η γενικότερη παγκόσμια θέρμανση να υπερσταθμίζει την ψύξη της Ευρώπης λόγω της επιβράδυνσης του Ρεύματος -τουλάχιστον, προς το παρόν.
Το Ρεύμα του Κόλπου είχε διακοπεί τελευταία φορά στο τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου πριν από 12.000 χρόνια.
Τμήμα της Ευρώπης ίσως γίνει ψυχρότερο λόγω της παγκόσμιας θέρμανσης
Στοκχόλμη

Η τήξη των αρκτικών πάγων λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου ίσως προκαλέσει τη διακοπή του Ρεύματος του Κόλπου στον Ατλαντικό, με αποτέλεσμα την πτώση της μέσης θερμοκρασίας στη βορειοδυτική Ευρώπη, αναφέρει βιβλίο που βασίστηκε στο έργο 5.000 επιστημόνων.
«Στη χειρότερη περίπτωση [το ρεύμα] θα μπορούσε να σταματήσει εντελώς [...] και αυτό μπορεί να συμβεί αυτό τον αιώνα» δήλωσε στο πρακτορείο Reuters ο Στέφαν Ράμστορφ του Ινστιτούτου Έρευνας Κλιματικών Επιπτώσεων στο Πότσνταμ της Γερμανίας. «Θα πυροδοτούσε μια τοπική ψύξη, αλλά όχι μια εποχή παγετώνων» διευκρινίζει.
Το Ρεύμα του Κόλπου μεταφέρει θερμά νερά από τον κόλπο του Μεξικού, σχετικά κοντά στον ισημερινό, προς τη βόρεια Ευρώπη.
Αν διακοπεί, η μέση θερμοκρασία προβλέπεται να μειωθεί κατά πέντε έως δέκα βαθμούς Κελσίου στην Σκανδιναβία και κατά τρεις έως τέσσερις βαθμούς στη Γερμανία.
Σύμφωνα με τον αρμόδιο φορέα του ΟΗΕ, η μέση θερμοκρασία του πλανήτη θα αυξηθεί κατά 1,4 έως 5,8 βαθμούς Κελσίου έως το τέλος του αιώνα.
Οι έρευνες του Ράμστορφ περιλαμβάνονται στο βιβλίο Global Change and the Earth System: a planet under pressure (Παγκόσμια Αλλαγή και το Σύστημα της Γης: ένας πλανήτης υπό πίεση) το οποίο εκδίδει το Διεθνές Πρόγραμμα Γεώσφαιρας-Βιόσφαιρας. Το βιβλίο εξετάζει την επιδραση της ανθρώπινης δραστηριότητας στο κλίμα και το περιβάλλον.
Σύμφωνα με τον Ράμστορφ, το ρεύμα έχει καταρρεύσει 20 φορές τα τελευταία 100.000 χρόνια. Η πιο πρόσφατη διακοπή συνέβη κατά το τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου, πριν από 8.000 χρόνια, όταν το λιώσιμο των πολικών πάγων διοχέτευσε παγωμένα νερά στον βόρειο Αντλαντικό. Τι ίδιο φαινόμενο ίσως επαναληφθεί τον 21ο αιώνα, αν και δεν θα είναι τόσο έντονο.
Το φαινόμενο θα μπορούσε να επηρεάσει τα αποθέματα ψαριών στο Βόρειο Ατλαντικό -τα οποία ούτως ή άλλως έχουν μειωθεί δραματικά λόγω της υπεραλίευσης- και να επιτείνει τις πυργαγιές σε δάση σε άλλες περιοχές του πλανήτη.
«Οι ανατολικές ακτές του Καναδά και των ΗΠΑ επίσης θα επηρεάζονταν. Αυτό λανθασμένα θεωρείται πρόβλημα της Ευρώπης από τους Αμερικανούς πολιτικούς» σχολιάζει ο Ράμστορφ.
Οι ΗΠΑ έχουν αρνηθεί να υιοθετήσουν το Πρωτόκολλο του Κιότο για την καταπολέμηση του φαινομένου του θερμοκηπίου. Αν και η Ρωσία δεν το επικυρώσει, το πρωτόκολλο είναι ουσιαστικά νεκρό.

Σάββατο 2 Απριλίου 2011

Αυτοοργάνωση: η απάντηση στην αβεβαιότητα


γράφει ο Σπύρος Μανουσέλης
από την Ελευθεροτυπία
Στο συλλογικό φαντασιακό των δυτικών κοινωνιών αλλά και της κάθε επιστήμης, η έρευνα της πραγματικότητας έχει αξία και νόημα μόνο στο μέτρο που μας αποκαλύπτει τους «αιώνιους» και «αμετάβλητους» νόμους της φύσης
Φανταστείτε λοιπόν πόσο δυσάρεστη έκπληξη ήταν για τους ειδικούς και το ευρύτερο κοινό, όταν διαπίστωσαν ότι στις περισσότερες περιπτώσεις ακόμη και η πλήρης γνώση των βασικών νόμων δεν συνεπάγεται αυτομάτως την πλήρη κατανόηση των φαινομένων ούτε οδηγεί, κατ' ανάγκην, σε ασφαλείς προβλέψεις για τη μελλοντική τους συμπεριφορά.
Πράγματι, όπως είδαμε στα δύο προηγούμενα άρθρα μας, περί τα τέλη του 1960 όλο και περισσότεροι επιφανείς επιστήμονες άρχισαν να συνειδητοποιούν αφενός πόσο μάταιη ήταν κάθε προσπάθεια «αναγωγής» των περισσότερων φυσικών φαινομένων στις απλούστερες δομικές τους μονάδες και αφετέρου πόσο ανέφικτη ήταν η «ακριβής πρόβλεψη» της συμπεριφοράς των πολύπλοκων συστημάτων (φυσικών και κοινωνικών): από τις τροχιές τριών αλληλεπιδρώντων ουράνιων σωμάτων μέχρι τη δυναμική των χρηματοπιστωτικών αγορών.
Η νεκροφιλική τάξη και...
Μέχρι πρόσφατα ταυτίζαμε το χάος με την απόλυτη ή παράλογη αταξία, δηλαδή με την απουσία κάθε μορφής οργάνωσης και εσωτερικής συνοχής: «χαώδεις» θεωρούνται οι καταστάσεις ή τα φαινόμενα που πιστεύουμε (εσφαλμένα) ότι δεν υπόκεινται σε ακριβείς κανόνες ή νόμους και συνεπώς αντιστέκονται σε κάθε μας προσπάθεια πρόβλεψης, ελέγχου ή τεχνολογικής χειραγώγησης.
Ωστόσο, όπως θα δούμε, η αναγνώριση της πανταχού παρουσίας της εγγενούς αστάθειας, και άρα της μη προβλεψιμότητας της χαώδους δυναμικής, θα ανοίξει νέους δρόμους για μια πολύ βαθύτερη, αν και όχι πλήρη, κατανόηση των πολύπλοκων συστημάτων.
Αρα, η εισβολή του χάους τόσο στη φύση όσο και στην ανθρώπινη σκέψη όχι μόνο δεν πρέπει να θεωρείται καταστροφική αλλά, αντίθετα, μπορεί να είναι άκρως δημιουργική.
Σε ό,τι αφορά ειδικότερα την επιστήμη της φυσικής, η οποία αποτελούσε το γνωστικό και μεθοδολογικό πρότυπο για κάθε άλλη «θετική» επιστήμη, η αναγνώριση αυτών των δύο ανυπέρβλητων περιορισμών της γνώσης μας -η διττή αδυναμία πλήρους αναγωγής και ασφαλούς πρόβλεψης- αποτέλεσε ένα ιδιαίτερα επώδυνο επιστημολογικό σοκ. Σαν να μην έφτανε η θεμελιώδης «αρχή απροσδιοριστίας» της κβαντικής μικροφυσικής, τώρα επιβάλλεται να αποδεχτούμε κάποια σαφή και μη παρακάμψιμα όρια στη γνώση και του μακρόκοσμου!
Πράγματι, η πρώτη θεωρητική αποκρυστάλλωση της παντοδυναμίας της αταξίας, αλλά και της θεωρητικής-πρακτικής αδυναμίας να εξηγήσουμε την προέλευση της τάξης και της πολυπλοκότητας, διατυπώθηκε ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα με τον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής. Αυτός ο αδιάψευστος μέχρι σήμερα φυσικός νόμος ορίζει ότι η αταξία στο ορατό Σύμπαν τείνει να μεγαλώνει επειδή η συνολική ενέργεια που περιέχει τείνει βαθμιαία να υποβαθμίζεται. Με άλλα λόγια, η συνολική «εντροπία» του Σύμπαντος μπορεί μόνο να αυξάνει με το πέρασμα του χρόνου.
Αν όμως ισχύει αυτός ο αδυσώπητος νόμος της συμπαντικής υποβάθμισης της ενέργειας και άρα της μεγιστοποίησης της αταξίας, τότε πώς εξηγείται η ανάδυση και η εξέλιξη μέσα στο Σύμπαν εξαιρετικά πολύπλοκων φαινομένων, όπως π.χ. η γένεση και η εξέλιξη των γαλαξιών ή της ζωής, καθώς και η επιβίωση των ανθρώπων με τις περίπλοκες και εξαιρετικά ενεργοβόρες κοινωνίες τους;
Η αχίλλειος πτέρνα της «κλασικής» θερμοδυναμικής ήταν ότι όλοι υπέθεταν πως αυτή ισχύει και εφαρμόζεται μόνο σε «κλειστά» και «απομονωμένα» συστήματα, σε ιδανικά δηλαδή συστήματα που δεν ανταλλάσσουν ύλη και ενέργεια με το περιβάλλον τους. Προφανώς, μέσα στο γνωστό μας Σύμπαν τέτοια συστήματα σε κατάσταση απόλυτης θερμικής ισορροπίας αποτελούν μόνο θεωρητικές αφαιρέσεις. Με άλλα λόγια, το γεγονός ότι περιόρισαν τον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής στη μελέτη αποκλειστικά καταστάσεων ισορροπίας αποτελούσε έναν αδικαιολόγητο αυτοπεριορισμό της καθολικής εφαρμοσιμότητας αυτού του νόμου. Αντίθετα, όπως κατ' επανάληψη διαπίστωσαν, ενώ έχει καθολική ισχύ, ο νόμος αυτός αφήνει πολλά περιθώρια και ελευθερίες για τη δημιουργία πολύπλοκων δομών!
Μακριά από τη θερμοδυναμική ισορροπία, η οποία ισοδυναμεί με τον ενεργειακό θάνατο και την απόλυτη αταξία, η φύση μπορεί να αυτο-οργανώνεται και να πολυπλοκοποιείται, κοντολογίς να αποκτά ιστορία. Ενα ακόμη παράδειγμα όπου η ισχύς των φυσικών νόμων δεν αποκλείει καθόλου -ούτε όμως και επιβάλλει νομοτελειακά!- την ανάδυση πολύπλοκων φυσικών δομών και απρόβλεπτων συμπεριφορών.
...η ζωτική αταξία
Αν το μηχανικό ρολόι ήταν το τεχνολογικό πρότυπο της νεωτερικής «κλασικής» επιστήμης, τότε η μετα-νεωτερική επιστήμη του χάους και της πολυπλοκότητας έχει ασφαλώς ως πρότυπό της τον ψηφιακό υπολογιστή. Και είναι βέβαιο ότι καμία από τις εντυπωσιακές ανακαλύψεις και τις ακριβείς μαθηματικές περιγραφές των ασταθών συστημάτων και της χαώδους δυναμικής τους δεν θα είχαν πραγματοποιηθεί χωρίς την πρωτόγνωρη δυνατότητά μας να εκμεταλλευόμαστε τις απίστευτες υπολογιστικές δυνατότητες των υπολογιστών.
Το σύνολο των θεωριών του χάους και των μηχανισμών της ασταθούς και μη προβλέψιμης χαώδους συμπεριφοράς μπορεί κάλλιστα να θεωρηθεί ως η εφαρμογή, στην επιστήμη αλλά και στην κοινωνία, των νέων κατηγοριών και των κριτηρίων που συνεπάγεται η συστηματική χρήση των υπολογιστών. Σκεφτείτε τη μαζική και ενίοτε καταχρηστική εφαρμογή των υπολογιστικών εννοιών της πληροφορίας ή της ανάδρασης (feedback)!
Ολα τα σύγχρονα μαθηματικά εργαλεία για την περιγραφή και την αναπαράσταση του χάους στηρίχθηκαν κυρίως στην αξιοποίηση των υπολογιστών: από τους «παράξενους ελκυστές», που καθορίζουν τη μη γραμμική συμπεριφορά κάθε ασταθούς συστήματος, μέχρι τη δημιουργική «αυτο-ομοιότητα» που παρουσιάζουν οι εντυπωσιακές μορφοκλασματικές δομές (fractals) της νέας γεωμετρίας φράκταλ του Μπενουά Μάντελμπροτ.
Χάρη σε τέτοια «απτά» υπολογιστικά μοντέλα, η σύγχρονη επιστήμη κατάφερε να επιβεβαιώσει ποικιλοτρόπως την υποψία που διατύπωσε πριν από πολλές δεκαετίες ο Πουανκαρέ. Σήμερα θεωρείται δεδομένο ότι για τη δυναμική αστάθεια και άρα για την εγγενή μη προβλεψιμότητα της συμπεριφοράς των πολύπλοκων συστημάτων δεν ευθύνεται η απουσία αυστηρών φυσικών νόμων. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει: απολύτως γνωστοί και ντετερμινιστικοί νόμοι οδηγούν στο χάος, δηλαδή σε τεράστιες αποκλίσεις στη συμπεριφορά κάθε πολύπλοκου συστήματος, εξαιτίας ελάχιστων αλλαγών στις αρχικές συνθήκες ή στις βασικές μεταβλητές του συστήματος.
Και υπό αυτήν ακριβώς την έννοια, ενώ στα πολύ απλά συστήματα η αταξία και το χάος λειτουργούν μάλλον καταστροφικά, στα πολύπλοκα συστήματα η αστάθεια και η αταξία λειτουργούν εποικοδομητικά, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην περαιτέρω εξέλιξη και πολυπλοκοποίησή τους. Ενα απρόσμενο και ρηξικέλευθο συμπέρασμα που, μολονότι επιβεβαιώνεται από πλήθος επιστημονικών παρατηρήσεων, εντούτοις διστάζουμε να το υιοθετήσουμε ως εναλλακτικό μοντέλο διαχείρισης της επιστημονικής γνώσης και της κοινωνίας.
Ο μύθος της παντογνωσίας
Στο κλείσιμο του δεύτερου άρθρου μας για το χάος (βλ. «Ε» 26-03-11) διατυπώσαμε την απορία γιατί χρειάστηκε να περάσουν πάνω από εξήντα χρόνια μέχρι να αρχίσουν οι φυσικοί να ανακαλύπτουν «εκ νέου» και να συνειδητοποιούν τις απρόσμενες επιστημονικές και φιλοσοφικές συνέπειες της πρωτοποριακής έρευνας του Ζιλ-Ανρί Πουανκαρέ.
Η απάντηση σε αυτό το φαινομενικά αθώο ερώτημα δεν είναι ούτε απλή ούτε προφανής. Και αυτό γιατί σε αυτή τη συστηματική «παράλειψη» εμπλέκονται όχι μόνο οι συνήθεις συντηρητικές αντιδράσεις της επιστημονικής κοινότητας απέναντι σε ριζικά νέες ή και επαναστατικές προσεγγίσεις, αλλά και το γεγονός ότι η αποδοχή του χάους και της μη προβλεψιμότητας ανατρέπει οριστικά κάθε ελπίδα για μια απλή και ενιαία εξήγηση της φύσης. Ελπίδα που αποτέλεσε, και ώς έναν βαθμό αποτελεί ακόμη, τον θεμελιωτικό μύθο της κλασικής επιστήμης.
Και μολονότι, κατά το παρελθόν, η κλασική επιστήμη είχε οδηγήσει στους μεγάλους θριάμβους της ανθρώπινης σκέψης -από τη νευτώνεια μηχανική μέχρι τη θεωρία της σχετικότητας- σήμερα αποδεικνύεται εμπόδιο όχι μόνο για το βάθεμα των γνώσεών μας αλλά και για τη συνειδητοποίηση των νέων κοινωνικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε: πολύπλοκα κοινωνικά προβλήματα που δεν επιδέχονται πλέον γραμμικές και απλοϊκές λύσεις.

next 5 in 5 Οι προβλέψεις της ΙΒΜ για τις τεχνολογικες εξελιξεις